plastik-ambalaj.com

Doypack Ambalajlarda Kullanılan Filmlerin Malzemeleri ve Üretimi

Özet

Son yıllarda birçok ambalajlama uygulamasında adını sıkça duyduğumuz doypack ambalajlar, plastik filmlerden üretilmektedir. Doypack ambalajların özelliklerini ve performansını bu plastik filmler belirlemektedir. Örneğin yüksek bariyer özelliği gereken bir ambalaj ile bariyer özellik gerektirmeyen ambalajlar için seçilen filmler farklı olmaktadır. Bunun sebebi her filmin farklı özelliklere sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Farklı özellikteki filmler farklı hammadde ve/veya farklı üretim teknikleri ile üretilmektedir. Plastik filmler, doypack ambalajlarda tek başına, karışım halinde, katmanlı film morfolojisinde veya lamine edilmiş şekilde kullanılabilmektedir. Bu derlemede, doypack ambalajlarda kullanılan filmlerin üretim yöntemleri ve en çok kullanılan polimerler ele alınmıştır. 

1.Giriş

Günlük hayatımızda karşımıza sürekli çıkan doypack ambalajlar, ambalaj sektöründe oldukça önemli bir role sahip olmaktadır. Plastik üretimi ambalaj, inşaat, elektrik/elektronik, tarım, tekstil, otomotiv ve diğerleri olarak sınıflandırıldığında, 2021 verilerine göre 7,7 milyon tonluk plastik üretimde 3,23 milyon ton üretimle ambalajlar zirvede bulunmaktadır [1] (Tablo 1). Ambalajlar ise yiyecek, içecek, sağlık, kozmetik, giyim, kimyasal, elektrik/elektronik ve diğerleri olmak üzere birçok sektörde kullanılmaktadır.  Doypack ambalajlar ayakta durabilme, tekrar açılıp kapanabilme ve bariyer özelliklerine sahiptir, bu sayede hemen hemen her türlü malzemenin ambalajlanmasında kullanılmaktadır. Örneğin, kedi ve köpek maması, deterjan, meyve suyu ve son zamanlarda çok fazla kullandığımız maskelerin paketlemelerinde karşımıza çıkmaktadır. Doypack ambalajların çok geniş bir yelpazede kullanılmasının temel sebebi, farklı performansa sahip ürün geliştirilebilmesidir. Ürün çeşitliliği ilk olarak hammadde çeşitliliğine bağlıdır. Doypack ambalajlarda kullanılan malzemeler farklı üretim yöntemleriyle bir araya getirilip, ürün çeşitliliği artırılmaktadır.

2.Doypack Ambalajlarda Kullanılan Polimerler ve Üretim Yöntemleri 

Doypack ambalajlarda genellikle polietilen (PE), polipropilen (PP), polietilen tereftalat (PET) ve poliamid (PA) plastikleri kullanılmaktadır. Ürünün yani ambalajın nerede kullanılacağı ya da üründen beklenen özelliklere göre de bu plastikler tek başlarına, karışım halinde ya da katmanlı film olarak kullanılmaktadır. Filmler üflemeli film ve dökme film yöntemleriyle üretilmektedir. Yapısal farklılıklar hem üretim sırasında hem de üretimden sonra çeşitli işlemlerle gerçekleştirilebilmektedir. Korona, laminasyon ve baskı işlemi bu işlemlere örnek verilebilmektedir. 

2.1 Polimerler 

Plastik sektöründe yaygın bir şekilde kullanılan PE, doypack ambalajların üretiminde de tercih edilmektedir. Tercih edilmesinin sebebi birçok özelliği bir arada bulundurması ve diğer filmlerle lamine edilebilmesidir. PE iyi bir kimyasal stabiliteye sahiptir ve ısıyla kolayca şekillenebilmektedir [2]. Polietilen filmler, ultra düşük yoğunluklu polietilen (ULDPE), lineer düşük yoğunluklu polietilen (LLDPE) orta yoğunluklu polietilen  (MDPE), LDPE ve HDPE olmak üzere farklı türlere sahiptir [3]. Düşük yoğunluklu polietilen (LDPE) gazlara, aromalara ve yağlara karşı düşük bariyer özellikleri gösterirken, yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE), daha yüksek kristaliniteye sahip olduğu için, daha iyi mekanik ve bariyer özellikler sergilemektedir. Doypack ambalajlarda kullanılacak ürüne bağlı olarak PE türü de değişmektedir. Örneğin, gıda ürünlerinde LDPE tercih edilirken yüksek dayanım ve bariyer özelliklerinin istendiği ev kimyasallarında HDPE tercih edilebilmektedir. Şekil 1.a’da PE doypack ambalaj gösterilmektedir. Bunların yanında, darbe dayanımı, soğuğa dayanıklılık ve şeffaflıkta azalma olmaktadır. PE'nin işlenmesi normalde 150-210 °C arasındaki sıcaklıklarda gerçekleşmektedir. Ancak doypack ambalajlarda kullanılan PE/kağıt ürünlerin kâğıt kaplanması sırasında 300 °C'ye kadar yüksek sıcaklıklara çıkılabilmektedir. Bu özellik kaplama gerektiren proseslerde avantaj sağlamaktadır. PE’nin yüzeyinde fonksiyonel grup bulunmaması sebebiyle baskının yüzeye tutunması yani yapışması zor hale gelmektedir (Şekil 1.b).  Baskı mürekkeplerinin PE yüzeylere yeterli yapışmasını sağlamak için yüzeyin modifiye edilmesi gerekmektedir. Eğer ürüne baskı yapılacaksa modifikasyon, alevleme veya korona işlemi ile gerçekleştirilmelidir [2]. 

Doypack ambalaj uygulamalarında kullanılan polimerlerden olan PP’nin erime sıcaklığı genellikle bu değer 150–170 °C arasındadır.  Film üretiminde kullanılan PP’ler; homopolimer, rastgele kopolimer ve darbe dayanımı arttırılmış kopolimerler olarak sınıflandırılabilmektedir [3] (Şekil 2). Bu sınıflandırma kullanılacak alana göre değişmektedir. Doypack ambalajlarda da bu türler istenilen özelliklere göre tercih edilmektedir. Örneğin dondurulmuş gıdalar için kopolimer PP’ler tercih edilirken daha genel gıdalar için homopolimer PP’ler tercih edilmektedir.  

PET, termoplastik polyester ambalaj filmidir. PET hem amorf (şeffaf) hem de yarı kristal (opak ve beyaz) olarak kullanılabilmektedir. Düşük sıcaklıklarda bile darbeye dayanıklı, pürüzsüz ve iyi aşınma direncine sahip sert, yarı kristallin bir malzeme olan PET’in erime sıcaklığı 250-260 °C'dir. PET gazlar, aromalar ve yağlara karşı bariyer özellik göstermektedir. Kısmi kristaldir, bu sayede 60 °C'den 200 °C'ye kadar geniş bir sıcaklık aralığında yüksek mukavemet gösterebilmektedir. PET filmlerin bu özelliği doypack ambalajlar için yaygın kullanım alanını oluşturmaktadır. Örneğin hazır çorba gibi gıda ürünlerinin pişirme ve tüketim kolaylığı sağlaması için doypack ambalajlar kullanılmaktadır. Yarı kristalin PET, iyi bir dayanıma, sünekliğe ve sertliğe sahiptir. Amorf PET ise daha iyi süneklik gösterirken daha düşük sertliğe sahiptir [2]. PET ve PBT’nin yapısı Şekil 3’te verilmektedir.

Bir diğer polimer olan PA’nın farklı çeşitleri bulunmaktadır. Yapısal farklılıklar nedeniyle özellikleri ve kullanım alanları değişmektedir. Ambalajlarda genellikle kullanılan Naylon 6 ve Naylon 66’nın özellikleri; yüksek mekanik dayanım, iyi termal boyutsal stabilite, iyi gaz bariyeri özelliği, yüksek su emme oranı ve en yüksek denge su içeriği (%8 veya daha fazla), güçlü asitlere ve bazlara karşı zayıf kimyasal direnç gibi özellikleri ortaktır [3]. Naylon 66 ve Naylon 6 yapısı Şekil 4’de verilmektedir. Poliamid filmler gazlara ve aromalara karşı iyi bariyer özelliklere sahip olsa da, su bariyer özellikleri kötüdür. Erime sıcaklıkları 175 -262°C arasında olan PA, ayrıca çeşitli uygulamalarda 50-70 °C arasında değişen düşük sıcaklıklarda kullanılabilmektedir. PA genellikle iyi su buharı bariyeri ve ısıl yapışma özelliklerine sahip PE ile birleştirilerek daha iyi özellikli ürünler elde etmek için kullanılmaktadır. PA'nın çift eksenli oryante edilmesi işlemi ile dayanım artmaktadır. Laminasyonlarda ısıl yapışmayla bir katman oluşturmakta ve bu katman ile bir taşıyıcı film olarak kullanılmaktadır. Kahve, süt tozu ve et ürünlerinin vakum ve inert gazla paketlenmesi bu tür uygulamalara örnek olarak verilebilir. Bu PA laminasyonlar, kutu içinde torba (bag in box) sıvı paketleri için iç torbalarda da kullanılmaktadır[2]. Gıda ve tıbbi alanlarda Naylon 6 tercih edilirken,  et ve peynir paketleme, sert paketler, atıştırmalıklar, çeşniler, rendelenmiş peynir ve kahve paketlemelerinde Naylon 66 tercih edilmektedir[3].

2.2 Üretim Yöntemleri 

Ambalajlar için film üretim yöntemi üflemeli film ve dökme film yöntemi olmak üzere ikiye ayrılmaktadır[5]. Dökme film üretimde, üflemeli film yöntemine göre daha çok ürün alınmaktadır. Bu nedenle büyük hacimli üretimler için dökme film yöntemi seçilebilmektedir. Her iki yöntemle de 3,5,7,9 veya daha fazla katmanlı filmler üretilebilmektedir [3]. Doypack ambalajlarda kullanılan filmler tek katmanlı, çok katmanlı, alüminyum laminasyon, kâğıt laminasyon veya metalize film yapısında olabilmektedir.  Her iki yöntem ile tek adımda katmanlı film yapısı elde edilmek istenilirse birden fazla ekstrüder ve özel bir kafa kullanılarak koekstrüzyon işlemi uygulanabilmektedir. Eğer üretim sonrasında katmanlı film yapısı elde edilmek istenirse kullanılan filmlere göre farklı laminasyon işlemleri uygulanabilmektedir[6]. Eğer filmlerin üzerine reklam, resim ya da yazı eklenmek istenirse de çeşitli baskı yöntemleriyle baskı yapılabilmektedir. 

Üflemeli film üretim yöntemi 

Bu yöntem üreticiye, tek bir işlemde film oluşturma, kontrol edilebilir film kalınlığı ve genişliği, yüksek verimlilik ve farklı malzemelerle kombinasyon edilebilme gibi avantaj sağlamaktadır[7, 8]. Ekstrüzyon şişirme yönteminde besleme hunisi, ekstrüder, vida, kovan, kafa, soğutma ünitesi, fan, balon, kılavuz plakaları, sıkıştırma silindirleri, kılavuz silindirleri ve sarım ünitesi bulunmaktadır (Şekil 5) .

Besleme hunisine beslenen polimer ekstrüderin içindeki ısıtıcılar yardımıyla eritilmeye başlamaktadır. Polimer eriyiği istenilen ürüne göre homopolimer, karışım, blend ya da kompozit olabilmektedir. Eriyen polimer tüp şeklinde olan kafa kalıbına ulaşır ve kafa kalıbının ortasından hava verilerek balon gibi şişirilmektedir. Film balon halinde dikey olarak soğutulur ve bu şekilde makine yönünde oryante edilmektedir. Katılaşan film kılavuz plakaları tarafından katlanır ve ardından sıkıştırma silindirleri tarafından sıkıştırılmaktadır. Kılavuz silindirler yardımıyla film sarım ünitesine gönderilmektedir. Sarılan film diğer aşamalar için hazır halde beklemektedir [7-9]. Bu işlem sonunda tek katmanlı bir film elde edilir ancak Şekil 6’da gösterildiği gibi birden fazla ekstrüder ve özel bir kafa kullanılırsa katmanlı filmler elde edilebilir.  Tek tabakalı filmler şeffaf ve özel bir gereksinimi olmayan doypack ambalajlarda kullanılırken, çok katmanlı filmler bariyer özellikleri geliştirilmiş doypack ambalajlarda tercih edilmektedir. 

Dökme film üretim yöntemi 

Dökme film üretimde eriyik düz bir kafadan soğutma silindirine dökülmekte, (Şekil 8). Soğutulmakta ve makine yönden oryante edilmektedir. Kenar düzenleyiciler yardımıyla film kenarlarındaki fazlalıklar kesilir ve film sarılarak işlem tamamlanmaktadır[10]. Üflemeli film üretimi ne benzer şekilde tek katmanlı ya da çok katmanlı film üretimleri gerçekleştirilebilmektedir. Üretim sırasında sadece istenilen katman kadar ekstrüzyon ve kafa gerekirken üretim sonrasında laminasyon ve baskı işlemlerine tabii tutulabilmektedir. Yapılmak istenen katmanlı yapı üflemeli film üretimiyle aynı prensiptedir (Şekil 9).  Tek tabakalı filmler şeffaf ve özel bir gereksinimi olmayan doypack ambalajlarda kullanılırken, çok katmanlı filmler bariyer özellikleri geliştirilmiş doypack ambalajlarda tercih edilmektedir. Dökme yöntemiyle elde edilen filmler daha şeffaf olduğu için, şeffaf doypack ambalajlarda yaygın bir şekilde tercih edilmektedir.

Laminasyon

Doypack ambalajlarda kullanılan filmler genellikle çok katmanlı yapıya sahiptir. Katmanlı yapı oluşturmak için koekstüzyonun dışında laminasyon prosesi kullanılmaktadır. Doypack ambalaj üretimindeki lamine filmlerde genellikle plastik filmler, alüminyum folyo, kağıt ve metalize film kullanılmaktadır. Tercih edilen malzemelere göre farklı üretim ve laminasyon yöntemleri kullanılmaktadır [11].  

Laminasyon film formundaki iki ya da daha fazla malzemeyi sıcaklık, basınç veya yapıştırıcı kullanarak bir araya getirip tek bir ürüne dönüştürme işlemidir. Bu sayede bir üründe birden fazla özellik bir arada bulunabilmekte ve ürünün fonksiyonları artırılmaktadır. Laminasyon işlemi birçok alanda farklı amaçlar için kullanılmaktadır. Doypack ambalajlarda ise bu işlem genellikle ambalajın stabil bir şekilde durması ve bariyer özelliklerinin iyileştirilmesi için kullanılmaktadır. Diğer bir kullanım amacı ise baskı kolaylığı sağlamaktır. Laminasyon işlemi kullanılacak malzemelerin cinsine, birbirlerine uyumuna, mekanik ve ısıl özelliklerine göre çeşitlilik göstermektedir. Laminasyon işlemi ekstrüzyon, sıcak eriyik, termal veya yapıştırıcı laminasyon yöntemleri olmak üzere dört farklı şekilde gerçekleştirilmektedir Ekstrüzyon laminasyon işleminde farklı iki katman ekstrüzyon kafasından dökülen sıcak eriyik ile yapıştırılmaktadır (Şekil 10.a). Ardından silindirler tarafından basınç uygulanmakta ve soğutulmaktadır. Böylece laminasyon işlemi tamamlanmakta ve film hazır hale gelmektedir. Sıcak eriyik laminasyon işlemi ekstrüzyon laminasyon işlemine benzemektedir. Bu işlemde iki ayrı proses bulunmaktadır. İlk proseste katmanlar ve yapıştırıcı aynı anda silindire aktarılmaktadır. Isı elektrikle sağlanmaktadır. İkinci proseste ise eriyebilen toz malzeme katman arasına dökülmektedir. İki katman, ekstrüzyon laminasyonunda olduğu gibi silindirlerin arasından geçerek basınçla yapıştırılmaktadır. Termal laminasyonda ise katmanlar ısı enerjisi kullanılarak yapıştırılmaktadır (Şekil 10.b). Bu proseste katmanlardan en az birinin ısıyla yapışabilmesi gerekmektedir. Silindirlerden geçerken ısıtılan ve yapışan katmanlar daha sonra preslenerek soğutulmaktadır. Böylece işlem tamamlanmaktadır. Bir diğer teknik olan yapıştırıcı laminasyonu kuru ve ıslak olmak üzere ikiye ayrılmaktadır (Şekil 10.c-d). Kuru yapıştırmada yapıştırıcı malzeme yapıştırma işlemi yapılmadan önce kurutulur ve silindirlerden geçirilmektedir. Islak yapıştırmada ise, yapıştırıcı yapıştırma işlemi yapılırken ıslak olmaktadır. Daha sonra kuru yapıştırma da olduğu gibi silindirlerden geçerek işlem tamamlanmaktadır [6]. Bu yöntemlerin hepsi kullanılacak katmanlara ve uygulamalara göre alüminyum folyo ve metalize film laminasyonu için kullanılabilmektedir. Kağıt laminasyonun da ise ısıya karşı dayanımdan dolayı genellikle ekstrüzyon ve yapıştırıcı laminasyonu tercih edilmektedir. 

3.Doypack Ambalajları İle İlgili Çalışmalar

Bazı literatür çalışmalarında doypack ambalajların diğer ambalajlarla kıyaslandığında doypack ambalajların daha uzun raf ömrüne sahip olduğu verilmiştir. Örneğin Senhofa ve arkadaşları çalışmasında çikolatalı ve kayısılı müsli örneklerini kâğıt torba, kağıt tüpler ve doypack olmak üzere 3 farklı ambalajı 9 ay boyunca saklamıştır. Ambalajlarda; içleri alüminyum katmanlı ve düşük yoğunluklu polietilen (LDPE) siyah kapaklı karton kâğıt tüpler, polipropilen (PP) pencereli kahverengi kraft kağıdı paketler ve PAP/Al/PE içeriği ile zipli doypack paketler kullanılmıştır. Örneklerin nem içeriği, su aktivitesi, küf ve mayaların oluşumu, uçucu bileşiklerin sayıları ve duyusal kaliteleri analiz edilmiştir. Sonuçlarda en az nem kaybı, en yüksek su aktivitesi, en az mantar oluşumu, uçucu bileşiklerde en az azalma ve sabit bir duyusal kalite doypack ambalajlarında görülmüştür[13]. 

Kulcu ve arkadaşları farklı ambalaj malzemelerinin ve farklı ambalaj yöntemlerinin kuru ürünlerin depolanma süresi boyunca ürün üzerinde gösterecekleri etkileri araştırmışlardır. Ürün olarak kurutulmuş elmalar kullanmışlardır. Ambalaj olarak şeffaf, metalize ve alüminyum doypack ambalaj kullanılmıştır. Ürünlerin her biri 200 gr olacak şekilde paketlenmiştir. Paketleme yöntemi olarak atmosferik ve vakum paketleme yöntemleri kullanılmıştır. Daha sonra bu ürünler bir yıl boyunca saklanmış ve her on beş günde bir numune açılarak analiz edilmiştir. Alüminyum doypack ambalaj alüminyum, polietilen ve polietilen tereftalat malzemeler içermektedir. Alüminyum yapısı dışardan ışık, hava, nem ve tozdan koruduğu için ürünlerin daha uzun süre taze kalmasını sağlamıştır. Metalize doypack ambalaj esnetilmeyen polipropilen ve metal malzemeler içermektedir. Ön tarafı şeffaf arka tarafı metaliktir. Alüminyuma ek olarak ürünün ne olduğu ön taraftan görülmektedir. Ürünün tazeliğini uzun süre korumaktadır. Şeffaf doypack ambalaj polietilen ve polietilen tereftalat malzemeler içermektedir. Her iki tarafı da şeffaftır bu sayede ürünün ne olduğu görülmektedir. Ürünlerin içinden ışık geçebilir, uzun süre koruma sağlamamaktadır. Sonuç olarak; vakum paketlemenin ürünlerin tazeliğini daha uzun süre ve alüminyum doypack ambalajın ise ürünleri maksimum derecede koruduğu gözlemlenmiştir [14]. 

Kirse-Ozolina ve arkadaşları ise borş ve bezelye çorbasının cam kavanoz ve doypack ambalajla paketlenmesini karşılaştırmıştır.  Çalışmada duyusal değerlendirme, su aktivitesi, pH, renk, aromalar ve yoğunluklar analiz edilmiştir. Üretim sırasında enerji tüketimini azaltan doypack ambalajlar karşılaştırma için avantaj sağlamıştır. Aynı zamanda ürünün kullanıldıktan sonra geri kazanımı içinde doypack ambalajlar sterilizasyon döngüsünü azaltmıştır. Paketleme kısmında sıcak ve soğuk hazırlama yöntemleri karşılaştırıldığında ise cam kavanozun geliştirilebileceği ancak doypack ambalajda soğuk hazırlama yönteminin uygun olduğu gözlemlenmiştir [15]. 

Sonuç

Doypack ambalajlar, ambalaj sektöründe yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu derlemede, doypack ambalajlarda kullanılan filmlerin üretim yöntemleri ve en çok kullanılan polimerler ele alınmış ve bu alanda yapılan bilimsel çalışmalar derlenmiştir. Yapılan literatür araştırmasına göre, farklı malzeme ve üretim teknolojisinin kombine edilmesiyle farklı özelliklere sahip doypack ambalajlar üretilebilmekte ve bu ambalajlar gıdadan kimyasallara kadar çok geniş bir yelpazede kullanılabilmektedir. 

Kaynaklar

1. Demirci, B., Türkiye Plastik Sektör Raporu 2021 İlk 9 Ay, Plastik Araştırma, Geliştirme ve İnceleme Dergisi PAGEV. 2021(3):157, 150-176, 2021. 

2. Piringer, O.G., Baner, A.L., Plastic Packaging: Interactions with Food and Pharmaceuticals, John Wiley & Sons, 2008. 

3. Ebnesajjad, S., Plastic Films in Food Packaging: Materials, Technology and Applications, William Andrew, 2012.

4. PE Doypack Ambalaj, https://tr.dhgate.com/product/11x14cm-220ml-50pcs-clear-plastic-doypack/448881389.html. (26.05.2022)

5. Emblem, A., Packaging technology: Fundamentals, materials and processes. 2012: Elsevier.

6. Aydoğdu, R.B., Demirel, A.S., Çetin, M.Ş., Toprakçı O., Karahan Toprakçı, H.A.,  Laminasyon Prosesi ve Farklı Laminasyon Teknikleri, Plastik ve Ambalaj Teknolojileri Dergisi, 2022(4), 67-73, 2022.

7. Jenkins, W.A. and K.R. Osborn, Plastic Films: echnology and Packaging Applications, CRC Press, 1992.

8. Industrial extrusion and machinery. Blown Film Extrusion (Film Blowing). http://www.industrialextrusionmachinery.com/plastic_extrusion_blown_film_extrusion.html#:~:text=Also%20known%20as%20Film%20Blowing,to%20create%20a%20flat%20film. (26.05.2022)

9. Cantor, K., Blown Film Extrusion, Hanser Publishing, Munich, 2011.

10. Abdel-Bary, E.M., Handbook of Plastic Films, iSmithers Rapra Publishing, 2003.

11. Demirel, A.S., Aydoğdu, R.B., Çetin, M.Ş., Toprakçı O., Karahan Toprakçı, H.A., Doypack Ambalajların Temel Özellikleri ve Üretimi, Plastik ve Ambalaj Teknolojileri Dergisi, 2022(3), 64-69, 2022.

12. Hernandez, R.J., S.E., Selke, Culter, J.D., Plastics Packaging: Properties, Processing, Applications, and Regulations, Hanser Publishing, Munich, 2000.

13. Senhofa, S., Straumite, E., Sabovics, M., Klava, D., Galoburda R., Rakcejeva, T., The Effect of Packaging Type on Quality of Cereal Muesli During Storage, Agronomy Research, 13(4): p. 1064-1073, 2015.

14. Kulcu, R., Determination of the Effects of Different Packaging Methods and Materials on Storage Time of Dried Apple, International Journal of Science and Technology, 4(2), 238–255, 2018.

15. Kirse-Ozolina, A., Muizniece-Brasava, S., Raits, E., Kruma, Z., Effect of Sterilization Parameters on Quality of Commercially-Prepared Instant Soups, Engineering for Rural Development, 22(24.05): p. 2019.  

Aybüke Sultan Demirel1,2, Rumeysa Betül Aydoğdu1,2, Mukaddes Şevval Çetin1,2, 

Ozan Toprakçı1,2, Hatice Aylin Karahan Toprakçı1,2

1 Yalova Üniversitesi Polimer Malzeme Mühendisliği Bölümü 

2 Yalova Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü