İklim değişikliği ile mücadelede Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu modeli
Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (GÜS), atık yönetiminde geri dönüşüm hedeflerinin yerine getirilmesinde etkili bir modeldir. GÜS, sanayinin, sürece mali, teknik, operasyonel ve iletişimsel katkı sağlamasını mümkün kılar. Bu yazıda ÇEVKO Vakfı’nın GÜS modeliyle yaptığı geri kazanım çalışmalarının iklim değişikliği ile mücadele amacıyla sera gazı salımlarının azaltılmasına olan katkısı hakkında veriler paylaşılmaktadır.
Geri dönüştürülebilir atıkların hacim ve ağırlık bakımından önemli bir bölümü cam, metal, plastik, kâğıt/karton, kompozit, ahşap malzemelerden oluşan ambalaj atıklarından meydana gelir.
Ambalaj atıklarının yönetimine ilişkin GÜS modelini açıklamak için öncelikle ambalajın yaşam döngüsüne göz atmak yararlı olacaktır (Bkz. Şema 1). Döngüsel ekonomide kullanılmış ambalajlar, tüketicilerden kaynağında ve diğer atıklardan ayrı toplanarak, gerekli ayırma işlemlerinden sonra geri dönüştürülerek yeni ürünler yapımında kullanılır.
GÜS modeli, özellikle piyasaya süren konumundaki dolumcu, paketleyici, ithalatçı marka sahiplerinin, tüketim sonrasında atıkların toplama, ayırma ve geri dönüşüm maliyetlerini hesaplayarak bu maliyetleri ürün bedeline dâhil ettikleri ve kendi kurdukları, otoritelerden yetki almış geri kazanım örgütleri (yetkilendirilmiş kuruluşlar) aracılığıyla toplama, ayırma ve geri dönüşüm faaliyetlerini organize ettikleri modelin adıdır. Yetkilendirilmiş kuruluşlar, ambalaj atıklarının, belediyeler ve lisanslı toplama ayırma şirketleriyle birlikte, kaynağında ayrı toplanması ve geri dönüştürülmesi için piyasaya sürenlerden temin ettikleri kaynaklarla teknik destek ve maddi katkı sağlarlar. Tüketicilerin bu konuda bilinçlendirilmesi ve eğitimi için çalışma yaparlar.
ÇEVKO Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı, 2005 yılından beri ambalaj atıklarının geri kazanılması konusunda yetkilendirilmiş kuruluş olarak Türkiye’de 1.800’in üzerinde şirket, 30 ilde 165 belediye ve 30 milyon tüketici ile ambalaj atıklarının toplanması, ayrılması ve geri dönüşümü için işbirliği yapmaktadır. ÇEVKO’nun 2017 yılında geri dönüşümünü belgelediği ambalaj atığı miktarı yılda 656.935 ton’a ulaşmıştır.
ÇEVKO’nun her yıl hacmi artararak süren geri dönüşüm çalışmalarının sürdürülebilir yararları:
• Hammadde, su ve enerji kullanımının azaltılması
• Ağaçların korunması
• Düzenli atık depolama sahalarının etkin kullanımı
• Sera gazı salımlarının azaltılması
olarak örneklendirilebilir.
PRO EUROPE, ambalaj atıklarının geri dönüşümü sonucunda azalan CO2 salımlarını raporlamak için “CO2 Raporlama Aracı”nı geliştirmiştir. PRO EUROPE, Türkiye’den ÇEVKO Vakfı’nın içinde bulunduğu, 31 ülkeden 31 ambalaj atığı geri kazanım örgütünün oluşturduğu kar amacı gütmeyen bir yapıdır. PRO EUROPE üyeleri, sanayinin, ambalaj atıklarının toplanması, ayrılması ve geri kazanılmasına yaptığı mali desteği belirtmek için sembol olarak Yeşil Nokta’yı kullanır.
“CO2 Raporlama Aracı”, atıkların toplanmasından geri dönüşüm sürecinin sonuna kadarki evrede sera gazı salımlarındaki azalmayı hesaplar (Bkz. Şema 2).
Her yıl artarak devam eden ambalaj atığı toplama ve geri dönüşüm miktarları nedeniyle sera gazı salımlarının azaltılmasına olan katkı da artmaktadır. 2015-2020 yılları arasında, ÇEVKO’nun faaliyetleri sonucunda sera gazı salımlarındaki azalmanın 2 milyon 22 bin tonu bulacağı tahmin edilmektedir (Bkz. Tablo 1).
Tablo 1. ÇEVKO Vakfı Geri Dönüşüm Çalışmaları Sonucu Sera Gazı Salımlarında Azalma
|
|
ÇEVKO’nun geri dönüşümünü belgelediği atık (ton) |
Sera gazı salımlarında azalma (ton CO2 eşdeğer) |
|
2015 |
581.676 |
274.000 |
|
2016 |
637.566 |
332.000 |
|
2017 |
656.935 |
339.696 |
|
2018 |
. |
. |
|
2019 |
. |
. |
|
2020 |
Tahmin: 750.000 |
400.000 |
|
|
|
2.022.000 |
Mete İmer
ÇEVKO Vakfı Genel Sekreteri
