Çevre dostu süpermarket poşetleri

 

Özet 

Plastik atıkların neden olduğu çevre kirliliğine rağmen, plastik ambalajlar günümüzün vazgeçilmez tercihleri arasındadır. Bu nedenle biyobozunur ambalaj üretimi üzerine yapılan çalışmalar dikkat çekicidir [1]. Son yıllarda kullanımı hızla artan ve biyobozunur olması istenen ürünlerin başında süpermarket poşetleri gelmektedir [2]. Bu poşetlerin hammaddesi bölgemizde yüksek ve alçak yoğunluk polietilendir (YYPE ve AYPE), ancak yurtdışında AYPE tercih edilmektedir. Farklı süpermarketlerden temin edilen poşetlerin çoğunun üzerinde %100 biyoçözünür oldukları ifadesi vardır ve bu süre değişmektedir. Bu çalışmada, farklı üreticilerden elde edilen süpermarket poşetlerinin biyobozunurluk süreçleri incelenmiş ve laboratuvarda çözücü döküm yöntemi kullanılarak yeni katkılarla elde edilen kompozit filmlerin biyobozunurluk süreci ile karşılaştırılmıştır.

Bu filmler hazırlanırken, İzmir’de bir üretici firmayla görüşülmüş ve firmadan biyobozunur süpermarket poşeti üretiminde kullandıkları hammaddeler ve karışımları temin edilmiştir. Süpermarket poşetlerinin biyobozunurluk sürecini hızlandırmak üzere yapılan ön çalışmalarda, katkı maddesi olarak kullanılabilirliği incelenen polikaprolaktonun (PCL) kristallik derecesi ve biyobozunurluk süreci arasındaki ilişki ve inorganik ve organik katkı maddelerinin bu ilişkiye olan etkisi araştırılmıştır [3, 4]. Kristallik derecesi, polimerlerde kararlılık, morfoloji, mukavemet, bariyer, geçirgenlik ve biyobozunma gibi özellikleri etkilemektedir. Ağırlıkça %3 ve üzeri organo kil ve gliserol monooleat katkısının, katkısız PCL’in yaklaşık 2 yıl olan biyobozunma süresini, 6 aya düşürdüğü gözlenmiştir [3, 4, 5]. Bu sonuçlar gözönüne alınarak, incelenen süpermarket poşetlerinin biyobozunurluğunu hızlandırmak amacıyla, PE hammaddesine ek olarak PCL, organokil ve gliserol monooleat kullanılarak kompozit filmler elde edilmiştir [6, 7, 8]. PCL ve süpermarket poşetlerinin biyobozunurluk süreçleri simüle toprak altında 13 aydır, yeni PE filmlerin ise 3 aydır sürmektedir. Belirli aralıklarla çıkarılan filmlerin görsel değişimleri, film kalınlıkları, ağırlıkları, kristal yapıları ve fonksiyonel grup analizleri yapılarak takip edilmektedir. Süpermarket poşetlerinin okzo-bozunma süreçleri de aynı şekilde incelenmektedir. Poşet kullanımının azaltılması çalışmalarının yanısıra biyobozunurluğu arttırılmış ve süreci hızlandırılmış, daha ekonomik katkılarla üretilmiş plastik poşetlerin üretimi, çalışmamızın hedefidir ve sürmektedir. 

Anahtar kelimeler: süpermarket poşetleri, biyobozunurluk, oxo-bozunma, polikaprolakton, polietilen

Giriş

Ambalaj sanayindeki biyobozunur olmayan polimerlere, katkı maddeleri eklenerek biyobozunur hale getirilmekte ve biyobozunurluk süreçlerinin hızlandırılmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. PCL biyobozunur bir polimerdir ve birçok malzeme ile uyumlu olduğundan, kullanım potansiyeli gün geçtikçe artmaktadır. PCL, ham petrolden üretilen bir polimer olup; suya, yağa, çözücülere ve klora karşı dayanıklıdır ve biyobozunurluğu arttırmak için kullanılmaktadır [9]. Biyobozunur olarak nitelendirilen PE de, dış ortam koşullarına ve neme karşı iyi direnç gösteren, esnek, mekaniksel dayanımı zayıf ve kimyasal direnci yüksek bir polimer olup düşük maliyeti nedeniyle yaygın bir kullanım alanına sahiptir [2]. PCL yarı kristalin (%45) ve PE ise yüksek kristaliniteye (%80-90) sahip polimerlerdir. Kristallik derecesi ve biyobozunurluk arasındaki ilişkinin anlaşılması için çalışmalar yapılmakta, organik ve inorganik katkı maddelerinin kristallik derecesi ve biyobozunurluk üzerine etkisi incelenmektedir [3]. Bu çalışmada inorganik katkı maddesi olarak kullanılan modifiye edilmiş kil, doğal antibakteriyel bir mineraldir. Bu özelliğiyle gıda, tıp, sağlık ve kozmetik alanlarında sıkça tercih edilen uygun bir dolgu maddesidir. Organik katkı maddelerinden biri olan gliserol monooleat (GMO), emülgatör olarak gıda ve tekstil sektörlerinde; köpük kesici, dispersiyonu arttıran, kaydırıcı ve antistatik ajan olarak plastik sektörlerinde kullanılır. Diğer organik katkı maddesi olan oleik asit (OA, O) ise birçok hayvansal ve bitkisel kaynakta bulunan mono-doymamış omega-9 yağ asitidir. Bu çalışmada GMO ve OA, hem inorganik katkının dağılımını sağlamak hem de kristalizasyon düzenleyicisi olarak kullanılmaktadır. Kompozit filmler, çözelti döküm yöntemiyle hazırlanmış, çözgen olarak PCL için diklorometan ve PE için ksilen kullanılmıştır. Bu katkı maddeleriyle hazırlanan biyokompozit malzemelerin kristallik-biyobozunurluk ilişkisi araştırılmakta ve günümüzde yaygın olarak kullanılan süpermarket poşetleri ile PCL filmlerinin biyobozunulukları karşılaştırılmaktadır. Plastik ambalajların bozunma mekanizmaları Tablo 1’de verilmiştir.

Bu çalışmada incelenen süpermarket poşetleri ve üretici firmalarının biyobozunurluk üzerine ifadeleri Tablo 2’de verilmiştir.

1. Materyal ve metot

Bu çalışmada PCL (Aldrich; Mn:70000-90000), AYPE (L) ve YYPE (H) (süpermarket poşeti üreten firmadan), çözgen olarak diklorometan (Merck) ve ksilen (Merck), inorganik katkı maddesi olarak modifiye edilmiş organokil (Nanokil, nanomer ®I.34TCN, hidrojene edilmiş donyağı amonyum bromür yüzü içeren ağırlıkça %25-30 metil dihidroksietil ile modifiye edilmiş montmorillonit kil) (Aldrich) ve kalsiyum karbonat (kalsit, CaCO3) (poşet firmasından), organik katkı maddesi olarak GMO (Merck) ve OA (Riedel) kullanılmıştır. Biyokompozit malzemeler çözücü döküm yöntemi kullanılarak hazırlanmıştır. Hazırlanan filmler simüle toprak altına gömülmüş ve düzenli aralıklarla çıkarılan filmlerin film kalınlıkları, ağırlıkları ve fonksiyonel grup analizleri yapılmıştır.

Simüle toprak: Filmlerin biyobozunurluk süreçleri için; literatürden elde edilen, %23 kum, %23 tını, %23 yarı taze ve yarı yanmış inek gübresi (literatürde inek gübresi olarak verilen kısım, bu çalışmada doğa koşullarına daha uygun olarak yarı yanmış ve yarı aktif gübre olarak kullanılmıştır.), % 31 distile su içeren simüle toprak karışımı hazırlanmıştır [4]. 

PCL bazlı kompozit filmlerin hazırlanması: Ağırlıkça %30 PCL (4.2g) diklorometan içerisinde çözünmüştür. Katkı kimyasallarının etkisini incelemek için montmorillonit kil (ağırlıkça % 0,1-0,4-1-3), GMO (ağırlıkça % 1-3-5) ve OA (ağırlıkça % 1-3-5) değişen derişimlerde ilave edilmiştir. Manyetik karıştırıcıda 2 saat karıştırılıp, 10 ml karışım petri kabına dökülmüştür. Çözelti, kapalı petri kaplarında, 24 saat çeker ocakta buharlaştırılıp, kompozit filmler elde edilmiştir. PCL (P), kil (C), oleik asit (O) ve gliserol monooleat (G) ile hazırlanan kompozit filmlerin kodları Tablo 3’te verilmiştir. P_C0.1_O3 gösteriminde film ağırlıkça % 0,1 kil, % 3 oleik asit içermektedir

Süpermarket poşetlerinin temini: İzmir’de sıkça tercih edilen Tablo 2’de verilen süpermarketlerden toplanmıştır. Poşetlerin biyobozunma süreçleri simüle toprak altında 13 ay ve okzo bozunma süreçleri 600C sıcaklıkta ve % 80-90 nem ortamı sağlanmış etüv içerisinde 30 gün takip edilerek, belirli aralıklarla çıkarılıp [10] aynı analizler yapılmıştır.

PE bazlı filmlerin hazırlanması: Ağırlıkça %30 AYPE veya %15 YYPE ksilen içerisinde sıcaklık kontrollü olarak ısıtarak (çözünme sıcaklığı 700C) çözünmüştür. Katkı kimyasallarının etkisini incelemek için montmorillonit kil (ağırlıkça %3), PCL (ağırlıkça %10), GMO (ağırlıkça %5), üretici firmanın karışımı (EP) ve kalsiyum karbonat (CaCO3) (ağırlıkça %2) ilave edilmiştir. Üretici firma bu karışımın içine ağırlıkça %1 oranında ekopür adı verilen biyobozunurluğu artırıcı bir katkı maddesi eklendiğini ifade etmiştir. PE, PCL, kil, gliserol monooleat, kalsiyum karbonat ve üretici firmanın karışımı (EP) ile hazırlanan kompozit filmlerin kodları Tablo 4’te verilmiştir. Örneğin L_P10_C3_G5_Ct2 kodu AYPE’ne ağırlıkça %10 PCL, %3 kil, %5 GMO ve %2 kalsit katkısı ile hazırlanmış filmi ifade etmektedir. Herbir karışım manyetik karıştırıcıda hazırlanırken, tabla sıcaklığı karışımın iç sıcaklığı 700C olacak şekilde kontrollü olarak AYPE için 170 0C’ye YYPE için ise 190 0C’ye artırılmıştır. Bu sıcaklıkta 2 saat karıştırılan çözelti 10 ml karışım petri kabına dökülmüştür. Çözelti, kapalı petri kaplarında, 24 saat çeker ocakta buharlaştırılıp, kompozit filmler elde edilmiştir. Filmlerin biyobozunurluk süreçleri PCL kompozit filmlere uygulanan aynı işlemlerle takip edilmiştir.

Deneyler ve Analizler: Hazırlanan tüm filmler, kalınlıkları ölçülüp (Mitutoyo, Digimatic Micrometer No:293-821), FTIR (kızıl ötesi spektrofotometresi, Perkin Elmer, Spectrum 100) ve XRD (X ışını kırınımı, (Phlips X’pert Pro)) analizleri yapılarak, 2x2 cm2 ölçülerinde kesilip, ağırlıkları ölçüldükten sonra, 100ml kaplarda hazırlanan simüle toprağın içerisine 5 adet olarak gömülmüştür. Gömülen filmler kapalı ve karanlık bir desikatörde bekletilmektedir. Biyobozunurluk süreçleri önce iki haftada, daha sonra ayda bir olacak şekilde topraktan birer adet olarak çıkarılarak, distile su ile yıkanıp, kurutulup, ağırlık kayıpları, kalınlıkları ve FTIR analizleri tekrarlanmaktadır. Deney adımları Şekil 1’de verilmiştir.. 

2. Sonuçlar ve tartışma

Sonuçlar dört başlık altında incelenmiştir. Öncelikle 13 aydır takip edilen ilk grup PCL bazlı filmlerin ve ikinci grup süpermarket poşetlerinin biyobozunma sonuçları verilmektedir. Süpermarket poşetlerinin hızlandırılmış koşullarda 1 aylık okzo bozunma sonuçları üçüncü grup olarak verilmektedir. Son grupta ise PCL filmlerinin biyobozunurluk sonuçlarından alınan veriler ışığında hazırlanan PE bazlı filmlerin 2 aylık sonuçları yer almaktadır. 

PCL bazlı filmler: PCL kompozit filmlere ait sonuçlar Tablo 5 ve Tablo 6 ‘da yer almaktadır. Tablo 5’te de katkısız PCL, inorganik katkının eklenmediği ve çok az miktarda ağırlıkça %0,4 eklendiği, organik katkılı filmler yer almaktadır. İnorganik katkısız ve çok az katkılı bu filmlerde, görüntülere bakıldığında filmlerin bozunmadığı, organik katkının biyobozunmaya etkisinin yok denecek kadar az olduğu izlenmektedir. Filmlerin ağırlıklarında bir azalma izlense de %ağırlık kaybı 13 ay süresince en fazla %6,5 olarak ölçülmüştür. Düşük %ağırlık kaybı sebebi bu filmlerin sağlam kristal yapısına sahip olması ve kristalinite değerlerinin yüksek olmasıdır. Bu süre buyunca takip edilen film kalınlıkları ise OA katkılı filmlerde artarken özellikle GMO’lu filmlerde yüzeyden bozunma nedeniyle azalma görülmektedir. OA katkısının filmlerin topraktan su ve başka maddelerin adsorpsiyonunu arttırdığı düşünülebilir.

Bozunan filmlere ait sonuçların yer aldığı Tablo 6 incelendiğinde inorganik katkı yüzdesinin 0,4 ve üzerinde olduğu durumlarda, özellikle organik katkı GMO nun daha etkin olduğu görülmektedir. Burada kil katkısının artması, filmlerin kristal yapılarını bozarak kusurlu kristal oluşumuna sebep olmuş ve GMO inorganik katkının kompozit içinde homojen dağılımını sağlayarak biyobozunurluğu artırıcı etki göstermiştir. Özellikle ağırlıkça %0,4 kil katkısı ve %5 GMO katkısının olduğu film 5 ayda farkedilir derecede bozunmuştur ve 7. ayda gömüldüğü kapta bulunamamıştır. Filmlerin görsel olarak değişimlerine bakıldığında bu durum net olarak görülmektedir. Film kalınlıklarında gözlenen artışlar yukarıda bahsedildiği gibi bu filmlerin topraktan su ve diğer maddeleri adsorplamış olabileceğini, azalmalar ise bozunmanın topraktaki bakteriler ve mikroorganizmalar tarafından yüzeyden başladığını göstermektedir. 

PCL ve PE bazlı filmlerin bozunma süreci fonksiyonel grup analizi ile takip edildiğinden, bu polimerlere ait fonksiyonel gruplar Tablo 7’de verilmektedir. Kompozit filmlerin toprakta bozunma öncesi ve sonrası FTIR spektrumları Tablo 8’de görülmektedir. Spektrumların pik konumları aynı olmakla beraber alanlarında nicel olarak farklılıklar göstermektedir. Bu farklılığı gözleyebilmek için PCL filmlerin amorf fazda gözlenen 1157 cm-1’deki C-O ve C-C gerilmesi ile kristal fazda gözlenen 1293 cm-1’deki C-O and C-C gerilmesinin oranlarının değişimi takip edilmiştir [Aamorf/Akristal = 1157/1293]. Bu oranların değerleri Tablo 8 de verilmektedir. Bu oran bozunma boyunca azalmaktadır. Bu sonuçlar, literatürde de ifade edildiği gibi bakteriler tarafından filmlerin öncelikle amorf bölgeleri sindirdiği verisini desteklemektedir. 

Süpermarket poşetleri, Toprak bozunması: Süpermarket poşetlerinin biyobozunma sonuçları Tablo 9 de verilmiştir. Yine 13 ay boyunca takip edilen poşetler görsel olarak fark edilebilir bir değişikliğe uğramamışlardır fakat ağırlık ve kalınlık değişimlerinden biyobozunma sürecinin yavaş da olsa gerçekleştiği görülmektedir. Benzer hammadde ve katkılar içeren bu poşetler arasından en yüksek ağırlık kaybı yüzdesine sahip olan poşet %12,5 ile KİPAdır. 

Süpermarket poşetlerinin toprakta bozunma öncesi ve sonrası FTIR spektrumları Tablo 10’da yer almaktadır. Bu filmlerde poşetlerin hammaddesi olan PE’nin 1464 cm-1 ve 718 cm-1 kristal bantları takip edilmiştir. 1308 cm-1 ve 1065 cm-1 yakınındaki geniş kısım ise amorf bölge ile ilgilidir ama kristalinitesi çok yüksek olan PE’nin amorf bölge bantları çok zayıftır, bu yüzden sadece kristal bölge pikleri takip edilmiş, alanları toplamı hesaplanmıştır. Bu alan toplamları belirli bir süre boyunca azalırken sonrasında tekrar artış göstermiştir. Azalmanın sebebi mikroorganizmaların etkisiyle zamanla sağlam kristal yapıların bozulup kusurlu kristal yapılarına dünüşmesi ve bozunmanın gerçekleşmesidir. Artışın sebebi ise zamanla polimer zincirinin kırılması ve yeni kısa zincirlerin yeniden kristallenmesi olarak düşünülebilir. Sürekli ölçüm alınan cihazın kalibrasyonunda bir sapmanın olabileceği olasılığı 14 aylık ölçüm sonuçlarına göre dikkate alınacaktır.

Poşetlerin hızlandırılmış okzo bozunması: Poşetlerin hızlandırılmış okzo bozunma analiz sonuçları Tablo 11 ve Tablo 12 de verilmektedir. İlk tabloda kalınlıklar ve % ağırlık değişimleri yer almaktadır. Yüzde ağırlık kayıplarına bakıldığında en çok bozunan poşetin %44,4 ile MİGROS olduğu görülmektedir. Bozunma sürecinde ilk etapta poşetlerin kalınlıklarında bir azalma söz konusudur ancak nemli ortamda poşetler bünyelerine su hapsederek şişmişler ve sonuç olarak kalınlıklar artmıştır. Suyun poşetler tarafından adsorplandığı FTIR spektrumlarından da görülmektedir. Tablo 12 de, test süresi boyunca 3800-3050 cm-1 bölgesindeki hidroksil bağlarındaki artış izlenmektedir. Bu artışın sebebi gerçekleşen oksidasyon reaksiyonları sonucu oluşan hidroperoksitler ve alkollerdir.

PE bazlı filmler: Son grup olarak hazırlanan PE bazlı filmlerin tüm ağırlık, kalınlık ve FTIR spektrum sonuçları Tablo 13 de verilmiştir. PE’nin kristallik derecesi yüksek olduğu için bu filmler bu kadar kısa süre içinde ağırlık kaybına uğramamıştır fakat kalınlıklarında azalmalar olmuştur. Buradan da anlaşılıyor ki bu filmlerde de bozunma yüzeyden aşınma olarak gerçekleşmektedir. Poşetlerde takip edilen pikler bu filmler için de takip edilmiş ve bu pik alanlarının EP_P10_C3_G5 kodlu film hariç hepsinde arttığı görülmüştür. Bu analizler devam edecektir.

Öneriler

Plastik poşetlerin çevreye verdiği zararlar bilinmesine rağmen kullanımı gün geçtikçe yaygınlaşmakta ve artmaktadır. Tüm dünya ülkelerinde bu konuda insanlarda çevre ve toplum bilincinin oluşturulması için çalışmalar yapılmaktadır. Bu plastik poşetlerin yarattığı kirliliği önlemek için bazı yaptırımlar üzerinde durulmaya başlanmıştır. Örneğin Avustralya’da hazırlanan bir raporda bu poşetlerin kullanımını azaltmak ve yaratılan çevre kirliliği problemini çözmek için çeşitli önerilerde bulunulmuştur. Bunları sıralamak gerekirse; biyobozunur poşet üretimi, çöplerin bertarafı için insanların eğitilmesi, plastik poşetlerin kullanımının yasaklanması, zorunlu vergilerin getirilmesidir. Bu yöntemlerle atık oluşumu azaltılmakta, küresel ısınmaya olan etki azaltılmakta, enerji sarfiyatı düşürülmektedir [11]. 

Ülkemizde Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı (ÇEVKO) da bu konudaki çalışmalarını sürdürmektedir. Süpermarket poşetlerinin kullanımının azaltılmasına yönelik uygulanabilecek çözüm seçenekleri belirlenmiştir. Öneriler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Plastik süpermaket poşetlerinin yasaklanması,

Yönetmeliğe göre satış noktalarının, plastik alışveriş poşeti yönetim planı hazırlamak ve atık biriktirmek için sorumlu tutulması,

Satış noktalarının, plastik alışveriş poşeti yönetim planı hazırlamak veya ücretli alışveriş poşeti satışının gönüllü olarak yapılması,

Tüketicilere zorunlu alternatif poşet teklifi

Poşet kullanımının azaltılması çalışmalarının yanısıra biyobozunurluğu arttırılmış ve süreci hızlandırılmış, daha ekonomik katkılarla üretilmiş plastik poşetlerin üretimi, çalışmamızın hedefidir ve sürmektedir. 

Teşekkür

Analizler için BAP 11-MÜH-041, E.Ü., Kimya Mühendisliği Bölümü ve İYTE, Malzeme Araştırma Merkezi’ne, deneysel ve teorik destek için Mehmet AKÇAY, Burcu ALP, Tansel KAHRAMAN ve Ece ULAŞTIRICI’ya teşekkür ederiz. Bu makale 9-11 mayıs 2013 tarihleri arasında yapılan, VII. Uluslararası Ambalaj Kongresi ve Sergisi, Tepekule Kongre ve Sergi Merkezi, İzmir’de Sözlü Bildiri olarak sunulmuştur.

Kaynaklar

1.Davis. G., Song, J.H., “Biodegradable Packaging Based on Raw Materials Crops and Their Impact on Waste Management”, Journal of Industrial Crops and Products 23, 147-161, 2006.

2. Siracusa, V., Rocculi, P., Romani, S., Rosa, M. D., “Biodegradablepolymers for food packaging: a review”, Trends in Food Science & Technology 19, 634-643, 2008.

3. Alp, B., Demir, Ş., Mayda, S., Cesur, S., “Polikaprolakton Temelli Biyobozunur Ambalaj Üretimi”, 9. Ulusal Kimya Mühendisliği Kongresi, Ankara, 2010.

4.Küçükgöksel, Y., Aysan, A.B., Cesur, S., “SüpermarketPoşetleri ile Polikaprolakton Filmlerinin Biyobozunurluk Süreçlerinin Karşılaştırılması”, UKMK-10, 10. Ulusal KimyaMühendisliği Kongresi, Sözlü Bildiri, KoçUniversitesi, İstanbul, CD içinde tam makale, 3-6 Eylül 2012.

5.Fukushima, K., Abbate C., Tabuani D., Gennari M., Rizzarelli P. & Camino G., “Biodegradation trend of poly(-caprolactone) and nanocomposites”, Materials Science and Engineering, C, 30, 566-574, 2010.

6.Jakubowicz, I., “Evaluation of degradability of biodegradable polyethylene (PE)”, Polymer Degradation and Stability, 39-43, 2003.

7. Kaur, I., Gupta, N., Kumari, V., “Swelling, ion uptake and biodegradation studies of PE film modified through radiation induced graft copolymerization”, Radiation Physics and Chemistry, 947-956, 2011.

8. Rosa, D. S., Guedes, C. G. F. and Casarin, F., “Mechanical Behaviour and Biodegradation of Poly(-caprolactone)/Starch Blends with and without Expansor”, Polymer Bulletin 54, 321-333, 2005.

9. Alp, B., Burhanoğlu, T., Cesur, S., Balköse, D., “Biyobozunur ve Oxobozunur Katkılı Polipropilen Kompozit Filmlerinin Karakterizasyonu”, II. Uluslararası Katılımlı Polimerik Kompozitler Sempozyum - Sergi ve Proje Pazarı’, İzmir, Sözlü Bildiri, 26-28 Kasım 2010.

10. Benitez, A., Sanchez, J. J., Arnal, M. L., Müller, A. J., Rodriguez, O., Morales, G., “Abiotic Degradation of LDPE and LLDPE Formulated with a Pro-oxidant Additive”, Polymer Dgradation and Stability, 2013.

11. Allan, P., Nolan, J., Shmigel, P., “Plastic Shopping Bags-Analysis of Levies and Environmental Impacts-Final Report”, Department of Environment and Heritage, Environment Australia, 2002.

Doç.Dr. Serap CESUR

Ayşe Beyza AYSAN

Yelda KÜÇÜKGÖKSEL

 

Ege Üniversitesi    

Mühendislik Fakültesi            

Kimya Mühendisliği Bölümü